Bà i phát biểu tại lễ trao giải thi thơ Haiku
lần thứ 4(năm 2013)
KÃnh thưa các tác giả dá»± thi và những ngưá»i yêu thÃch thÆ¡ Haiku!
Vượt qua rà o cản ngôn ngữ, thÆ¡ Haiku đã đến vá»›i tâm hồn ngưá»i yêu thÆ¡ trên khắp thế giá»›i bằng những hình ảnh chân thá»±c, cô Ä‘á»ng nhưng gợi được những cảm xúc và ý nghÄ©a sâu xa qua hình thức rất ngắn gá»n. ThÆ¡ Haiku vá»›i nghệ thuáºt diá»…n đạt tháºt giản dị mà cao siêu, bình dân mà sang trá»ng, chÆ¡n chất mà bác há»c, nhá» bé mà bao la… và tháºt ra, những giá»›i hạn cá»§a các cặp khái niệm đối ngược vừa nêu cÅ©ng chưa diá»…n tả chÃnh xác hoà n hảo tinh thần cá»§a Haiku, bởi Haiku là sá»± hữu hạn nhưng vô cùng, là cái  “CHÃNH Lˠcá»§a tất cả những gì thuá»™c vá» uyên nguyên cá»§a cuá»™c sống.
Trên lá môn non
Giá»t sương Ä‘á»ng
Vầng trăng tà hon
           (Tác giả: Trần Äức Việt)
Hình ảnh giá»t sương Ä‘á»ng trên lá thì hầu hết chúng ta trong Ä‘á»i Ä‘á»u đã thấy qua, nhưng để nhìn thấy trong giá»t sương ấy, chÃnh giá»t sương ấy có cả má»™t vầng trăng, như là má»™t vầng trăng - má»™t phần cá»§a vÅ© trụ, má»™t vệ tinh, “hà ng xóm†thân quen cá»§a trái đất, là nguồn cảm xúc lãng mạn cho biết bao tâm hồn… thì không phải ai cÅ©ng thấy được và diá»…n đạt được như tác giả bà i thÆ¡. Äể diá»…n tả cái to lá»›n bao la nhưng cÅ©ng có thể thu nhá» nhẹ nhà ng trong má»™t cái nhá» bé mong manh, tác giả đã dùng những hình ảnh và từ ngữ hết sức tinh tế và chuẩn xác: lá môn non và vầng trăng tà hon. Lá môn là loại lá trÆ¡n, không là m loang nước trên bá» mặt. Giá»t nước nà o Ä‘á»ng lại trên lá môn sẽ rất tròn và đẹp. Ở đây lại là lá môn non, chÃnh sá»± non tÆ¡ cà ng gợi cảm giác ban sÆ¡, tinh khiết. Và vầng trăng ở đây tác giả đã chá»n tháºt đắt từ “tà honâ€. “Tà hon†không chỉ diá»…n đạt cái sá»± nhá» bé xinh xinh mà còn gợi cho ta âm thanh “tà tách†gần gÅ©i khi nghÄ© vá» những giá»t sương hay giá»t mưa nhẹ rÆ¡i trên lá. Có đến 6 chữ o trong bà i thÆ¡ là m ngưá»i Ä‘á»c có thể liên tưởng được hình ảnh giá»t sương tròn vo lóng lánh, trong đó Ä‘ang chứa rất diệu kỳ cả má»™t bầu trá»i có má»™t mảnh trăng lung linh, hoặc chÃnh giá»t sương ấy là má»™t vầng trăng Ä‘ang Ä‘ong đưa lúc lắc trên lá váºy. Bà i thÆ¡ đạt chuẩn trong cách dùng từ ngữ và hình ảnh rất xác thá»±c mà tinh tế, gây ấn tượng và gợi được cho ngưá»i Ä‘á»c mở ra nhiá»u liên tưởng, tư duy, cảm xúc…
Äêm đại ngà n
Vầng trăng lạnh
Tiếng chiêng xa
                   (Tác giả: Văn Xuyên Hiệt)
Bà i thÆ¡ gợi má»™t không khà đêm trăng vắng vẻ nÆ¡i heo hút nhưng có cái gì đó mạnh mẽ và lá»›n lao bởi âm thanh cá»§a từ “đại ngà nâ€. ChÃnh sá»± mạnh mẽ ấy nên đối tượng chỉ quan tâm lắng nghe tiếng chiêng dù ở rất xa chá»› không quan tâm nghe thấy những tiếng động bình thưá»ng khác cá»§a núi rừng u tịch xung quanh. Tiếng chiêng xa cÅ©ng gợi lên ná»—i hoà i vá»ng, hướng vá» cuá»™c Ä‘á»i sống động, nhắc nhở những giá trị ngà n Ä‘á»i vẫn hiện tiá»n. Cả hai đối tượng là vầng trăng và tiếng chiêng Ä‘á»u không gần nhưng lại chiếm trá»n cảm nháºn cá»§a ngưá»i viết, thá»±c tế, bao trùm trước mắt, bên tai.
Bà i thÆ¡ nà y cÅ©ng có thể đưa ngưá»i Ä‘á»c đến má»™t sá»± liên tưởng khác: Äó là tâm trạng cô độc lẻ loi giữa mênh mông sâu thẳm, vá»›i tất cả sá»± lạnh lẽo bao trùm và má»i âm thanh cuá»™c sống thì quá xa xôi…
ThÆ¡ Haiku độc đáo, biến hóa là như váºy. Cầm trên tay má»™t bà i thÆ¡ Haiku như Ä‘ang cầm má»™t chiếc đũa thần, sá»± liên tưởng cá»§a má»—i ngưá»i Ä‘á»c là má»™t phép mầu vẽ ra má»™t góc nhìn thế giá»›i vô cùng phong phú.
Trên cà nh má»™t kén nhá»
Bướm non ló đầu nhìn
Lá bay
                     (Tác giả: Lê Ngá»c Nữ Phi Hoa)
Quan sát rất tinh tưá»ng. Chú kén nhá» sắp thà nh con bướm, sắp được bay ra khoảng trá»i hấp dẫn ngoà i kia. Chú quan sát chuyển động bay cá»§a chiếc lá, quan sát sá»± váºn động mÆ¡ ước mà chú sắp có được sau những ngà y chịu đựng cứng im trong kén. Thoát khá»i giá»›i hạn thá»±c tế, vươn tá»›i sá»± thoải mái vá»›i cuá»™c sống tá»± do cùng vạn váºt, bầu trá»i, bất kỳ sinh linh nà o trên Ä‘á»i cÅ©ng có mong muốn đó. Thoát xác, từ má»™t con sâu trở thà nh con bướm trong má»™t kiếp sống, tháºt là má»™t sá»± thay đổi ngoạn mục. Chiếc lá kết thúc Ä‘á»i mình bằng má»™t chuyến bay, con sâu kết thúc Ä‘á»i mình bằng sá»± cất cánh. Hình ảnh tháºt là đáng ngẫm.
Tiếng Việt rất thuáºn lợi cho việc là m thÆ¡ Haiku bởi mức độ biểu đạt rất chuyên biệt, tinh tế. Ngưá»i Việt Nam nói ra má»™t câu khi quan sát sá»± váºt má»™t cách có ý thức là đã có tinh thần thÆ¡ Haiku rồi. Tuy nhiên, vá»›i tâm thế và cách diá»…n đạt truyá»n thống, ngưá»i Việt là m thÆ¡ Haiku thưá»ng để lá»™ cảm xúc chá»§ quan, là m giá»›i hạn nét đặc trưng cá»§a thÆ¡ Haiku là sá»± gợi mở tá»± do cho ngưá»i Ä‘á»c. Trong 1837 bà i dá»± thi thÆ¡ Haiku tiếng Việt mà chúng tôi Ä‘á»c, tôi nháºn thấy Ä‘iá»u nà y rất rõ. Tuy nhiên, theo cảm nháºn cá»§a tôi, ở má»™t mặt nà o đó, kiểu “Haiku Việt Nam†nà y có vẻ gần gÅ©i và dá»… tiếp nháºn, phổ biến hÆ¡n.
Chiá»u siêu bão
Mèo và chuột
Chung căn nhà hoang
                        (Tác giả: Hồ Thị cẩm Hồng)
Hình ảnh hai đối tượng đối nghịch, xưa nay tuyệt nhiên không thể cùng chung, nhưng trong cÆ¡n hoạn nạn lại có thể cùng nhau trong má»™t nÆ¡i trú ẩn. “Chiá»u siêu bão†đem đến đầy đủ thông tin vá» má»™t sá»± khá»§ng khiếp: không phải là má»™t cÆ¡n bão bình thưá»ng mà là cÆ¡n bão dữ dá»™i tà n khốc; buổi chiá»u cà ng gợi lên sá»± cuối, Ä‘uối sau những váºt vã chống chá»i trải qua. Buổi chiá»u cÅ©ng gợi tâm trạng Ä‘iá»m tÄ©nh, lắng lại, nhu hòa… để hai đối tượng thù nghịch có thể dịu nhòa ranh giá»›i. Cái đặc Ä‘iểm ở đây là không gian cá»§a buổi chiá»u. Buổi chiá»u gợi xúc cảm hướng vá» sá»± thân thiện gần gÅ©i cá»§a má»™t tổ ấm. Căn nhà hoang là không gian thuáºn lợi cho sá»± tá»± do, không rà ng buá»™c nhưng cÅ©ng rất cô độc, bất an. Sá»± hiện diện được mô tả là “chung†má»™t căn nhà không đơn thuần là ở cùng trong má»™t căn nhà . Thể thức Haiku nguyên gốc là chỉ gợi chá»› không can thiệp và o cảm xúc ngưá»i Ä‘á»c, ngưá»i là m thÆ¡ haiku “là nh nghá»â€ có thể sẽ viết là “Siêu bão/ mèo và chuá»™t/ trong nhà hoangâ€, nhưng Haiku qua tâm thế cá»§a ngưá»i Việt Nam thì thà nh “Chiá»u siêu bão/ mèo và chuá»™t/ chung căn nhà hoang†và đương nhiên hẵn có những ngưá»i Việt Nam thÃch Ä‘á»c thÆ¡ Haiku theo lối diá»…n đạt như thế. Cùng dạng ấy là cách diá»…n đạt nà y:
Hồ tối
Cá phóng sinh
Lưu luyến tay ngưá»i
Sá»± ấm áp thể hiện nghÄ©a tình rất phương Äông.
Tôi thÃch thÆ¡ Haiku ở chiá»u kÃch tầng sâu ý nghÄ©a cá»§a nó. Tôi rất ưng ý bà i thÆ¡:
Tiếng chuông ngân
Chạm búp sen hồng
Chú bướm nâu chợt tỉnh
                              (Tác giả: Viên ChÃnh)
Ẩn dụ từ các hình ảnh rất sâu sắc. Tiếng chuông nói lên sá»± cảnh tỉnh và cÅ©ng đại diện cho tư duy cao siêu, thoát tục. Hình ảnh bông hoa tượng trưng cho những Ä‘iá»u đẹp đẽ quyến rÅ© cá»§a cuá»™c Ä‘á»i. Ở đây dù có là hoa sen – loà i hoa tượng trưng cho sá»± thanh khiết, nhưng thanh khiết đến mấy thì đó vẫn là má»™t “búp sen†vá»›i mà u hồng đầy hấp dẫn; vẫn là pháp trần. Tiếng chuông chạm và o chÃnh đối tượng lôi cuốn sá»± tham đắm nên đã gây được hiệu quả tức thá»i: “sá»±c tỉnhâ€! Loà i bướm có nhiá»u mà u sắc, ở đây tác giả tả chú bướm khoác áo nâu, Ä‘i chung vá»›i tiếng chuông, bông sen thà nh trá»n bá»™ ẩn dụ vá» tinh thần Pháºt giáo. Bà i thÆ¡ không dá»… thấu rõ nếu ngưá»i Ä‘á»c chưa có má»™t ná»n tảng quan Ä‘iểm suy tư vá» cuá»™c Ä‘á»i. Tuy nhiên dù váºy, nếu chỉ dừng ở hình ảnh trá»±c quan khá đẹp và gợi: tiếng chuông chạm và o bông hoa, rung động, là m chú bướm tỉnh giấc,; chỉ váºy thôi chắc cÅ©ng đủ nháºn được cái gáºt đầu cá»§a những độc giả Haiku không cầu toà n, khó tÃnh lắm.
Thi thÆ¡ là má»™t hoạt động vui chÆ¡i trà tuệ, thưởng thức văn hóa nghệ thuáºt thanh cao. Qua những bà i thÆ¡ hay hoặc chưa hay - tùy theo gu thưởng thức, quan niệm cá»§a má»—i ngưá»i – hy vá»ng sẽ mang lại cho tất cả chúng ta nhiá»u Ä‘iá»u thú vị.
Vá»›i tác giả Trần Äức Việt (giải nhất)

Với tác giả Trần Thắng Kiệt (giải KK)
Ai quan tâm việc thi thÆ¡ Haiku thì Ä‘á»c thêm chÆ¡i bà i nà y:
http://thunguyetvn.com/tn_diary.php?tn=view&id=142