Mặt nạ

 Trong căn phòng của họa sĩ Trí, ngoài  một số tranh sơn dầu làng nhàng, người ta nhận ra nhiều mặt nạ thật đẹp. Có cái xuất xứ từ nền văn hoá Maya cổ xưa ở châu Mỹ Latinh, có cái mang đậm phong cách của châu Phi. Rất nhiều tranh chân dung các nhân vật trong những vở kịch cổ điển phương Tây. Đẹp hơn cả là mặt nạ Tây nguyên và các nhân vật tuồng. Đặc sắc nhất là mặt nạ thú. Từ cái gáo dừa anh cho ra đời con nghé rất ngộ nghĩnh. Từ cái rổ tre nho nhỏ anh tạo gương mặt chúa tể sơn lâm, mớ lông bờm xờm được tết bằng râu bắp dịu mềm mà nhìn lại không kém phần uy nghi, dũng mãnh.

Sáng nay Kim đến thăm Trí. Kim là một nhà sư phạm có danh tiếng cấp tỉnh. Lúc sắp ra về, Kim ấp úng:

 - Thằng bé nhà tôi rất thích mặt nạ anh ạ, nhưng… không tìm đâu ra cái đẹp đẹp…

Trí cười:

 - Tưởng gì...

Anh lấy chiếc mặt nạ con nghé trao cho Kim.           

 - Đây, tặng thằng bé.

 Nhà giáo xua tay :

 - Không phải vậy! Thằng Quan và bọn nhóc bạn nó chỉ cần loại mặt nạ giấy để đeo chơi thôi. Anh có thể vẽ cho cháu một cái được không?

Đối với những đề nghị của bạn bè và nhất là nhu cầu của trẻ con, Trí không bao giờ từ chối. Nhoáng một cái, trong tay Kim đã có cái mặt nạ mặt beo bằng giấy croquis, có dây thun để đeo hẳn hoi.

- Đẹp thật! Thằng bé mừng phải biết! Thôi, rửa tay rồi đi uống cà phê với tớ!

Đối với Trí, lời mời ấy quả là một niềm vui. Anh luôn thèm ly cà phê đen pha thật đậm, thèm điếu thuốc thơm, thèm cái không khí quán xá. Anh rất nghèo. Nghèo đến  độ những sinh hoạt bình thường ấy cũng trở thành ước mơ có khi hằng tuần không thực hiện nổi. Vậy mà khi nhận được vài khoản nhuận bút bóc lột chất xám, anh vẫn dành phần lớn cho sách vở và một vài món ăn tinh thần khác.

Ở cái tuổi ba mươi, Trí vẫn còn quá trẻ trước loại hình nghệ thuật  mà anh theo. Những năm còn là sinh viên trường vẽ, anh vẫn nghĩ như nhiều bạn bè: ra trường anh sẽ là người làm cách mạng nền nghệ thuật nước nhà để có thể sánh vai cùng năm châu bốn biển. Anh sẽ là một tài năng xuất chúng mà lịch sử mỹ thuật luôn trân trọng khi nhắc  tới... Anh nghĩ nhiều đến phòng triển lãm cá nhân, đi sáng tác ở nước ngoài, tác phẩm được báo chí ca ngợi, bán đấu giá và những cô mẫu xinh đẹp...

Bây giờ ở cái tỉnh lẻ này, còn sống mà cầm cọ được đã là quí lắm rồi. Gạo, nước mắm, thuốc rê có khi còn thiếu. Dăm ba lần anh tham gia các triển lãm mỹ thuật, nhưng coi bộ mấy tay nhà báo không am hiểu tranh tượng lắm, hội đồng giám khảo thì  coi trọng nội dung tác phẩm hơn là hình thức nghệ thuật. Chưa lần nào anh bán được tranh. Chưa cô gái xinh đẹp nào ngồi mẫu giùm anh.

Một lần đi công tác ở Tây nguyên về, anh thử làm một cái mặt nạ và từ đó loại này quyến rũ anh thu hết tâm trí anh trong sáng tác.

 Hôm sau Kim lại đến, mặt tươi rói:

 - Cực kỳ thành công Trí à! Tối qua thằng Quan mang mặt nạ ra sân khu tập thể chơi, bọn nhóc phát khiếp chạy tán loạn.  Sáng nay tụi trẻ đi lùng khắp thị xã, vét sạch mấy cái mặt nạ thời trước còn lại. Nhưng…

 - Nhưng sao?

 - Làm sao đủ. Khu tập thể giáo viên có tới năm mươi đứa trẻ!  Rồi thị xã này, rồi cả tỉnh này… Hay là anh…

 - Vẽ mặt nạ bán à?

- Anh cũng thấy đó, trẻ con rất thích. Hay là anh vẽ đi,  tôi xuất vốn. Bà già vợ tôi khá lắm, tôi vay là được ngay. Chúng ta sẽ sản xuất hàng loạt mặt nạ, không chừng phất to!

Ít lâu sau, “cơ sở sản xuất đồ chơi trẻ em” ra đời. Góc trái bảng hiệu người ta đọc được dòng chữ nhỏ: “Công ty sách và thiết bị trường học”. Công việc của họa sĩ Trí không nhiều. Anh chỉ vẽ mẫu mặt nạ và chế bản in lụa. Các khâu tiếp theo anh không quan tâm lắm, đã có Kim lo.

Tháng đầu tiên Trí nhận được ba trăm ngàn đồng. Số tiền quá hậu hĩnh mà anh không dám nghĩ tới. Kim nói những tháng sau nếu số lượng tiêu thụ tăng thì số tiền ấy còn lớn hơn nữa. Tất nhiên Trí vẫn đi dạy, vẫn sáng tác và yêu những chiếc mặt nạ nghệ thuật của mình hơn. Anh không còn thiếu thốn gì nữa. Làm ăn thuận lợi, vài tháng mới thay đổi hoặc bổ sung mẫu một lần. Hết các loài thú, Kim yêu cầu anh vẽ theo nhân vật trong các phim vidéo đang thịnh hành:  Người dơi, Tề Thiên đại thánh v..v…

Ít lâu sau, số mặt nạ ấy lan đến các tỉnh lân cận và cả các thành phố lớn. Nghe đâu có vài cơ sở sản xuất mặt nạ ở thành phố Hồ Chí Minh vừa ra đời, nhưng họ không cạnh tranh nổi cơ sở của anh vì anh chịu khó luôn cải tiến cho hợp với thị hiếu trẻ con. Sau một năm, Trí trở thành giàu có và sắm được một cô mẫu thật trẻ đẹp sau khi mua chiếc Dream II.

Dần dần rồi anh cũng đạt được những ước mơ của mình. Đúng là đồng tiền vạn năng. Nhưng anh vẫn chỉ xem nó là phương tiện để đạt được những mục đích, trong đó Lan là một thành công đáng kể hơn cả. Cô ấy rất đẹp. Nói vậy là đủ rồi, anh không muốn dùng món giải phẫu tạo hình để nói về người mà anh trân trọng. Mới mười chín  tuổi, vì hoàn cảnh gia đình, Lan bỏ học dở dang giữa lớp 12 và trở thành nhân viên công ty du lịch nhờ ngoại hình của mình. Cô hay xuất hiện trên bìa các đặc san tình yêu, hôn nhân và gia đình,  nhất là gần tết, cô bận ngồi xe của hết tay nhiếp ảnh này  tới tay nhà báo khác. Anh có cảm tình với cô ngay từ lần đầu khi tới làm một chầu ra hồn với Kim và các đồng sự ở nhà hàng du lịch. Có đôi lần anh nghe những chuyện không hay về Lan nhưng anh không tin, người đẹp như thế chắc chắn là có nhiều lời ra tiếng vào, “Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen” mà. Lan nói năng rất hiền, không bạo miệng như những cô gái đồng nghiệp khác. Sau nhiều ngày theo đuổi, Lan đồng ý ngồi mẫu cho anh vẽ bức Cô Tấm  mà anh hằng ấp ủ. Sau đó là bức Tiên Dung tắm. Rồi Lan đã trở thành người yêu của anh. Tình yêu ở tuổi của Lan và giới nghệ sĩ như anh thường được người đời gán cho hai từ “tiếng sét”, nhưng tiếng gì thì tiếng, anh chỉ biết rằng tiếng tim mình đập rất thật. Và Lan cũng vậy.

Đôi lúc ngồi một mình trước giá vẽ, Trí có hơi băn khoăn về những chiếc mặt nạ kinh doanh của mình, nhưng ý nghĩ  ấy chỉ thoáng qua, có biết bao biện luận làm anh yên tâm. Và bây giờ anh  đang bận rộn chuẩn bị cho triển lãm nghệ thuật mặt nạ của mình tại thành phố.

Ngay lúc ấy Lan lại đến nhờ anh làm mặt nạ nổi cho công ty du lịch:

- Anh! Công ty của em đăng cai cuộc thi vũ hội hóa trang - múa đôi có mang mặt nạ  - toàn khu vực sắp tới.  Em xúi ông giám đốc đăng cai đấy. Anh giúp em nhé! Anh làm mặt nạ các vị thần, các vị anh hùng… Em tin là mọi người sẽ rất thích.

 Ôi! Làm sao mà từ chối được với những lời lẽ như vậy. Lan ôm anh, hôn một cái hôn dài lên môi:

- Em ứng trước cho anh đó!

 Công việc thật vất vả. Anh nhờ thêm hai người bạn làm điêu khắc, một người bồi giấy, một người lo mấy việc lặt vặt mới hoàn thành nổi năm chục cái mặt nạ đúng thời hạn. Riêng Lan, anh trao cho cô chiếc chân dung Actêmix nữ thần săn bắn và trinh tiết.

- Ôi! Đẹp quá! Anh xem, em đeo thử nè! - Đeo xong chiếc mặt nạ vào mặt mình cô chạy lại đứng trước gương - Mọi người sẽ ghen với em cho anh xem.

- Đẹp lắm! Nhảy như em, anh tin là em sẽ được giải lần này. Tiếc là anh không biết nhảy.

Gỡ mặt nạ ra, Lan hỏi:

- Anh tính xem bao nhiêu tiền, em về báo lại công ty thanh toán cho anh?

- Anh không cần tiền đâu!

 Lan đến ngả đầu vào anh.

- Không cần tiền, nhưng…cần em không? - Nói xong, cô kéo anh về phía chiếc giường.

Sự ồn ào của báo chí và dư luận đồng nghiệp về triển lãm nghệ thuật mặt nạ tại thành phố làm Trí hơi bất ngờ. Bạn bè anh khi thi công triển lãm đã cao hứng vẽ hàng loạt panô lớn treo khắp các ngả đường với dòng chữ quảng cáo: “Cội Nguồn – nghệ thuật mặt nạ huyền bí của họa sĩ BABA” (bạn bè gọi anh từ thời còn làsinh viên như vậy). Catalô in rất đẹp. Phòng triển lãm được thiết kế rất lạ, ánh sáng huyền ảo làm tăng chất kinh dị trên các chiếc mặt nạ. Hầu hết bạn bè gần xa, từ thời ngồi ghế tiểu học đến hiện giờ đều đến bắt tay mừng  anh. Ai cũng tự xưng là bạn chí cốt với BABA! Ai cũng có những kỷ niệm khó quên với BABA. Ai cũng cố chứng minh rằng mình biết BABA là một tài năng xuất chúng ngay từ thời còn là sinh viên trường vẽ! Họ xúm nhau ca ngợi hết lời những tác phẩm mà anh sao chép lại, có sửa chữa chút đỉnh từ các nền văn hóa Đông, Tây.  Còn anh, anh lại cố tìm trong các báo, đài, tivi…  coi có ai nhắc tới mấy cái gáo dừa, mấy cái rổ của anh không. Nhưng thật lạ, không có một chữ nào khen (thậm chí chê cũng được, miễn là có để mắt đến) những sáng tạo đích thực của anh! Sau đó là ăn nhậu, rồi những lời đề nghị thật béo bở như việc xuất khẩu ra nước ngoài v.v...

Ngay lúc anh bắt đầu bực bội với những tiếp xúc như vậy thì Lan của anh xuất hiện. Cô mặc chiếc quần jeans  bó sát đùi, chiếc áo pull vàng lộng lẫy. Cô đẹp một cách kiêu sa, quý phái, nhưng trên gương mặt có vẻ gì đó hơi lo lắng. Anh định đưa Lan vào phòng xem triển lãm nhưng cô ấy lại kéo anh ra quán cà phê, vào một góc kín đáo:

- Anh nổi tiếng quá rồi Trí ạ! Anh vinh quang nên quên em rồi.

Giọng cô có gì như tủi hờn làm Trí lúng túng:

- Không đâu, em đừng hiểu lầm anh.

Được nước, Lan tấn công thêm:

- Anh định bỏ em phải không? Anh chỉ yêu những cái mặt nạ, yêu tiền, yêu danh vọng, nào có yêu gì em!

Trí đau khổ:

- Trời ơi Lan! Sao em nghĩ quẩn như vậy! Anh bận cái triển lãm chưa về thăm em được! Anh vẫn yêu em, nhớ em muốn chết đi được… Xong triển lãm mình sẽ làm đám cưới nha!

Đến lúc này Lan mới mỉm cười, nhìn anh tình tứ:

- Thiệt không?

- Thiệt!

-  Nhưng…

- Nhưng gì em? Có khó khăn gì em hãy nói, anh sẽ lo được hết. Đừng ngại, nói đi em!

Lan thẹn thùng, đôi mắt chơm chớp:

- Từ hôm với anh… em…em đã có thai…hơn hai tháng rồi…

Rồi Lan khóc, những giọt nước mắt lăn dài trên má :

- Cơ quan sẽ đuổi em, nếu biết em chửa hoang…

 Trí lau nước mắt Lan. Lòng dạ anh rối bời:

- Sao em không điện hay viết thư cho anh hay sớm?

- Thoạt đầu em muốn tự mình giải quyết ở dưới tỉnh, không để anh bận tâm. Nhưng đứa bé đã hơi lớn, họ không dám… Kẹt lắm em mới lên đây gặp anh và làm việc ấy. Hơn nữa ở đây em đỡ xấu hổ hơn.

- Hay là mình cưới nhau ngay đi Lan! Anh không muốn bỏ đứa bé…con chúng ta.

- Không! Em chưa muốn có con.

Trí đốt điếu thuốc, rít một hơi dài. Hai phin cà phê đã nguội từ lâu. Một lúc suy nghĩ, anh đi đến quyết định:

- Thôi được, anh sẽ chở em đến bệnh viện.

Lan nhanh nhảu từ chối:

- Không, anh không nên bỏ phòng triển lãm. Em lên đây cùng nhỏ bạn thân. Con gái với nhau đỡ ngại hơn…nhưng…

-Nhưng gì ? Em cần tiền phải không?

- Vâng! Em cần nhiều tiền để đến bác sĩ tư và tịnh dưỡng thuốc men. Việc này nói với anh thật là ngại…

- Không có gì mà ngại cả. Mình cũng như  vợ chồng rồi còn gì.

Trí quay lại phòng triển lãm, vét hết số tiền mà anh có, trao cho Lan. Cô cảm động cầm tay anh. Giọng nói lộ vẻ như có lỗi:

- Anh đừng băn khoăn gì cho em. Nhỏ bạn em có chỗ quen đáng tin cậy. Mai mốt làm vợ anh, em sẽ sinh cho anh hai thằng nhóc dễ thương nha!

 Cô lại hôn anh, cái hôn đã làm anh bình tâm đôi chút.

Buổi trưa thật êm ả. Trong phòng triển lãm chỉ còn một mình Trí. Anh hút thuốc, hít khói thật sâu vào ngực, rồi nhả ra từng vòng trắng; vòng lớn quấn vào vòng nhỏ rồi nhanh chóng tan biến.  Anh lướt mắt nhìn  những chiếc mặt nạ treo từ trần xuống tận sàn nhà, nhưng chỉ thấy gương mặt Lan nhập nhòa, huyền hoặc lẫn vào những gương mặt rằn ri, lòe loẹt sắc màu. Rồi hình ảnh nụ cười đẹp rực rỡ, những cái hôn nồng cháy hiện lên trong ký ức  anh. Cô ấy sẽ là  vợ của mình ư? Cô ấy sẽ là mẹ của những đứa trẻ mang dòng máu của mình ư? Có lẽ mình sẽ ký vài hợp đồng với công ty xuất nhập khẩu văn hóa phẩm để có tiền làm lễ cưới.

Có tiếng chân người và Kim hiện ra trước cửa:

- Ô! Chào danh họa! Phòng triển lãm đẹp cực kỳ nhỉ?

- Anh Kim! Sao hôm khai mạc anh không lên?

Hai người bạn vui vẻ kéo nhau đến bàn ghi cảm tưởng:

- Xin lỗi anh Trí à! Lúc đó mình suýt bị bắt vì chở loạt mặt nạ Rambô...

- Rambô nào? - Trí ngạc nhiên.

Kim giả lả:

- À! Tôi quên nói anh hay. Cả tháng nay anh lo làm triển lãm, mà cơ sở cần mẫu mới, nên tôi nhờ một tay họa sĩ vẽ mặt nạ Rambô.  Suýt bị bắt, may mà lót được. Nhưng đợt này lỗ to!

- Cơ sở liệu có sao không anh? - Trí lo lắng.

- Không sao! Nhưng mình phải chuyển thôi. Cơ sở mặt nạ trẻ con bây giờ mọc lên như nấm, có nơi in cả ốpxét! Mình sẽ làm mặt nạ nổi. Cậu biết rồi đấy! Bây giờ phong trào múa đôi phát triển rất mạnh. Ai cũng thích hóa trang. À, anh thu được của công ty du lịch cả triệu về khoản đó rồi còn gì! Tôi có xem hóa đơn mà.

 Trí há hốc mồm, nhưng Kim không chú ý, vẫn say chuyện:

- À! Chuyện này anh chưa hay đâu. Tôi được giải trong vũ hội hoá trang khu vực vừa rồi. Cặp của tôi múa cực kỳ đẹp nhé, ai cũng phải khiếp! Tôi mang chiếc mặt nạ thần Apôlông, còn cô nàng của tôi mang mặt nạ thần Actêmix. À, Lan đấy! Lan mẫu của anh đấy! Tôi ghé thăm anh, mai đi Vũng Tàu cùng nữ thần của tôi.

- Anh đi cùng Lan? -  Trí sửng sốt.

- Ai đi cùng con bé ấy chẳng được! Có tiền là xong thôi! Tôi về khách sạn kẻo nữ thần đang chờ. Anh nhớ suy nghĩ về việc sản xuất mặt nạ nổi nhé!

 Trí cảm thấy mắt mình hoa lên, anh lảo đảo đứng dậy, Kim chào anh và vội vã đi ra không kịp nhìn xem phòng triển lãm của anh ra sao. Anh ráng giương hai mắt nhìn theo Trí nhưng không thấy gì cả. Tai anh ù lên, đầu đau như búa bổ. Một cái ghế vướng ngang, anh tiện chân đá một phát rồi ngã lăn kềnh ra sàn nhà. Đúng lúc ấy anh thấy khói mịt mù và thần Apôlông hiện ra rõ dần, trên tay là cây cung vàng căng dây và mũi tên lấp lánh hướng về anh:

- Ta được lệnh thần Zớt xuống đây trừng trị tội nhạo báng thần linh của ngươi. Ngươi cười cợt em ta, chế giễu ta và bán rẻ nghệ thuật mà ta bảo hộ!

 Thần buông dây cung, và Trí cảm thấy tim mình đau buốt. Anh hoảng loạn chạy vòng quanh phòng triển lãm. Sau lưng anh, các mặt nạ rơi xuống như mưa, rồi chúng chạy quanh thành vòng tròn quanh Trí. Bọn chúng điên cuồng nhảy múa.Tiếng dậm chân bôm bốp, thình thịch; tiếng cười, tiếng hú rợn người. Âm nhạc hoang sơ của hàng trăm dân tộc trỗi lên inh tai, chen với những khúc rock and roll khuếch đại cuồng loạn.

 Trí nhắm mắt, bịt tai tìm cách thoát ra cuộc diễu hành man rợ này. Mồ hôi đổ ra như tắm. Những khúc gỗ thỉnh thoảng chạm mạnh vào anh đau nhói. Tiếng cười lại rộ lên. Khi anh thoát ra phòng triển lãm thì thành phố đã lên đèn. Anh chạy băng qua các đại lộ đông người, chạy qua ngã tư, ngã năm, ngã sáu, chạy ngang qua các vũ trường, các tụ điểm múa đôi, ca nhạc…Bất cứ ở đâu, tiếng cười man rợ và cái thứ âm nhạc cuồng loạn hoang sơ vẫn bám lấy anh. Bất cứ ở đâu anh cũng bắt gặp mọi người mang mặt nạ, cười cười nói nói với nhau, họ cụng ly và họ dìu nhau vào công viên. Bất cứ ở đâu bọn trẻ con cũng chơi trò chiến tranh trận mạc, trên đầu đứa nào cũng mang một chiếc mặt nạ do anh vẽ đuổi theo anh cho đến khi anh trượt chân ngã sóng soài trên đường. Một tiếng “bốp” khô khan khó hiểu vang lên. Anh lom khom ngồi dậy và vô cùng kinh ngạc khi nhìn thấy những mảnh vỡ nơi mình vừa té. Đó là gương mặt của Êrôtxtrat!

Mình đã mang nó từ lúc nào? Lúc nào?

                                                    15-5-1988