Khoảng trống

 

16 giờ ngày… tháng …

Anh thức dậy vào lúc bốn giờ chiều và lập tức rơi vào tâm trạng buồn chán cực độ. Anh dành vài phút để kiểm lại mình đã ngủ ra sao, nhưng chỉ loáng thoáng nhớ vài giấc mơ, trong ấy toàn chuyện vô lý. Khát! Anh chộp chai nước đun sôi trên bàn nốc một hơi. Sau đó châm một điếu thuốc. Anh hy vọng điếu thuốc sẽ làm anh đỡ lạt miệng và các dây thần kinh sẽ hưng phấn lên. Biết đâu sau khi vứt cái tàn thuốc đi, anh sẽ thấy buổi chiều thật dễ chịu và có được cảm giác ta là con người có ích! Biết đâu…

Qua nửa giờ loay hoay, tâm trạng thật đáng ghét vẫn không chịu giảm. Chưa có một hiện tượng nào cho thấy chiều nay, vài giờ nữa cuộc sống anh sẽ khác đi, dù anh có nghe ai đó hát: “Chưa có bao giờ đẹp như hôm nay”.

Để  cho quá trình trao đổi chất nhanh hơn, anh pha một bình trà đặc nhưng không uống. Cơn khát đã vèo qua mà bụng vẫn còn trương to từ trưa đến giờ. Thay cho việc uống trà anh lấy một cục đường phèn trong ngăn bếp của vợ, bỏ vào miệng rồi đi ra ban công. Trời kéo mây đen kịt, nhưng anh tin rằng sẽ không mưa. Những người ở từ lầu năm trở lên thường nhạy cảm về mưa gió hơn những người ở tầng trệt. Ồn! Tiếng loa phóng thanh, tiếng chuông bán kem, tiếng trống múa lân, tiếng chửi thề và cả tiếng chó sủa…

Anh quay trở vào vì trời bắt đầu mưa lâm râm. Ngay lúc vừa quay gót anh bắt gặp mùi bánh xèo và tiếng nhạc đám ma (chớ không phải múa lân như anh tưởng lúc nãy). Người anh nhẹ đi trông thấy. Trong miệng cục đường phèn vừa tan hết, anh nuốt ngụm nước bọt cuối cùng với tấm lòng biết ơn chung chung.

Anh bước đến bàn làm việc, trạng thái lơ lửng xuất hiện. Anh vớ lấy tờ báo cũ đọc ngấu nghiến mấy bài thơ của vài  tác giả quen thuộc, nhưng nuốt không trôi, ném tờ báo sang một bên anh lầu bầu:

- Uổng giấy mực!

Không biết làm gì, anh cầm lên quyển từ điển của vợ, mong muốn tìm thấy một điều gì đó khả dĩ làm mình vui, nhưng anh lại bị bất mãn khi người ta giải thích từ  “chủ nghĩa hiện đại”. Anh cảm thấy mình bị tổn thương. Trời không mưa. Anh đúng!

17 giờ…

Lại đốt điếu thuốc đen, châm bình mới. Trà thật ngon, vị chát của nó làm tê tê đầu lưỡi và găn gắt trong cổ. Anh khoái chí nghĩ rằng bọn Tây sức mấy được uống trà ngon như thế này! Vừa tự hào xong anh thấy mình không có cớ gì để cứ phải buồn chán. Tào lao thật! Có tiếng gõ cửa. Anh lên tiếng:

- Ai đó? Cửa không khóa.

Cửa xịch mở, anh reo lên:

- A! Bảo! Về hồi nào? Bảnh quá!

- Má»›i!

- Ngồi đây, ngồi đây, tao vừa châm bình trà. Bắc Thái chính hiệu, mày sẽ khoái.

Bảo vừa uống trà vừa nhìn quanh phòng quan sát:

- Tính ở đậu nhà nước hoài sao?

- Biết sao giờ?

- Vẽ đầy như vầy mà nghèo à?

- Ai mà mua! Còn mày?

Bảo sửa thế ngồi, chân gác chữ ngũ, lưng dựa vào ghế, đầu ngoẹo sang một bên:

- Tao đi  công chuyện, sẵn ghé mời vợ chồng mày ăn tân gia.

- Còn cái nhà trong hẻm?

- Bán! À, ở đây có ai mua tủ lạnh không? Tao bán luôn!

-…

- Mày mua đi, bán rẻ cho.

- Mày không xài nữa à?

- Chuyển mất công. Về nhà mới tao mua cái khác môđéc hơn. Sao?

-…

Bảo nhìn lên một tấm tranh trên tường:

- Tao thích tấm đó. Cỡ vậy phù hợp với trình độ của tao hơn. Mày bán bao nhiêu, tao mua về treo phòng khách chơi.

- Bán chác gì! Quà tân gia của mày đó, đem về đi.

- Cám ơn! Nhớ tân gia tao nghen! Đây, “cạc” của tao, có ghi ngày giờ cả rồi.

- Ừ… để xem…

- Tao nói thật, chỉ có mày là bạn chí cốt từ hồi nhỏ của tao thôi. Bây giờ tao quan hệ rộng nhưng đếch ai là bạn cả…

Bảo im lặng một hồi lâu như để nhớ lại cái thời còn sống trong một túp lều cạnh sông Tiền. Ở đó thời thơ ấu đầy kỷ niệm của hai đứa đã trôi qua.

- Ở đây nóng quá! Rảnh không, ra Phú Gia làm một chầu bia đi! - Bảo rủ.

- À… không. Tao có hẹn…

Người họa sĩ  lật đật đứng lên chiếc ghế gỗ tháo bức tranh mà Bảo thích:

- Mày nhớ làm lại khung trước khi treo nghen!

Bảo xách tấm tranh đi ra cửa:

- Khỏe!

19 giờ…

Tâm trạng buồn chán cực độ từ lúc chiều lại xuất hiện trong anh. Anh nhìn trân trân vào chậu cần thăng trên bàn và bất chợt nhớ mình đã nhận vẽ chân dung ông nội từ mấy tháng nay mà vẫn chưa làm . Ngày giỗ sắp tới. Bực bội lẫn ray rứt anh kéo hộc bàn ra kiểm tra lại tấm ảnh. Nó vẫn vậy, chưa có hiện tượng nào cho thấy nó hư hại thêm. Chà! Ông già tướng tốt như tiên mà làm tá điền! Anh cho tấm ảnh vào chỗ cũ và đẩy hộc bàn vào. Ngồi thừ ra một lúc, bây giờ anh mới thấy trên tường trống một khoảng. Có tiếng gõ cửa:

- Cửa không khóa!

- A! Anh Đức!

- Chào họa sĩ.

- Sao, vụ gì nữa?

- Lúc chiều mình ghé nhà xuất bản, họ phiền bạn - Đức vừa ngồi xuống ghế vừa nói giọng rầu rĩ.

- Phiền tôi?

- Mấy cái bìa sách bạn vẽ đều sai yêu cầu của họ.

- Mỗi đầu sách tôi vẽ ba bìa như họ bảo…

- Không phải! Vẽ bìa nghiêm túc như bạn, ai mà mua sách!  Họ nói, phải biết khôn, cho hở chút ngực, hở chút đùi… Lấy ảnh tài tử xi-nê mà dán vào, khó gì!

- Tôi đã đọc kỹ nội dung những quyển sách ấy, làm gì có chuyện…

- Ậy, chính vì bạn quá ngây thơ. Thôi chào bạn, mình bỏ chiếc xích lô ngoài đường không ở nói chuyện lâu được.

Tiễn Đức ra cửa anh thấy đầu mình nhức như búa bổ. Anh dụi điếu thuốc vừa châm.

20 giờ…

Suốt tuần nay người họa sĩ ấy bố cục một bức tranh mà trong ấy chín phần mười là khoảng trống. Những hình sáng nhờ nhờ sẽ nằm góc trái. Anh muốn tác phẩm mới của mình điều trước tiên là táo bạo về bố cục, những yếu tố khác đều phụ. Anh phác thảo bằng bút chì đen đầy trên mấy tờ giấy báo, nhưng chưa hài lòng. Không như những họa sĩ khác, anh không thích design, không phác thảo bằng gouache. Với một bố cục hoàn chỉnh, anh sẽ dồn tất cả cảm xúc lên mặt tranh. Tất cả được giải quyết khi anh cầm trên tay tube màu dầu. Hình, màu, tư duy và tình cảm, đường nét và bố cục… sẽ ồ ạt chảy theo từng nét dao, vệt cọ. Cái khoảng trống ấy là gì nhỉ? Điều đó anh chưa kịp nghĩ, nhưng nó có thể là một khoảng trời, một mảng tường, một thảm cỏ hay không là gì cả. Điều đó không quan trọng, chỉ biết chắc chắn là anh sẽ vẽ cái gì anh yêu. Bức tranh sẽ có ánh sáng, không khí… Nơi đó ước mơ của anh được tung cánh, là nơi của thơ và nhạc nảy mầm…

Anh ngủ ngồi trên ghế.

21 giờ…

Anh bước ra ban công. Dưới đường vẫn ồn ào. Đâu đó cơn gió lạnh kéo tới đập thẳng vào người anh, nhờ vậy anh nhớ được giấc mơ lúc ngủ ngồi trên ghế. Trong mơ anh thấy mình là hoàng đế. Nhưng lạ hơn nữa, cung điện của vua lại chính là ngôi nhà xiêu vẹo, mục nát của ba anh ở quê. Anh sai quân lính sửa chữa đôi chút gọi là trùng tu cung điện bằng nguyên vật liệu sẵn có trong vườn. Chánh điện được biến thành bảo tàng mỹ thuật và các nghệ sĩ được vua rất trân trọng, sủng ái ( vua là hoạ sĩ nên tất nhiên có thiên vị đôi chút với tầng lớp xuất thân của mình). Sau khi trùng tu cung điện, vua nhận xét:

-Ta có một vương quốc giàu có và cung điện sau nhiều lần trùng tu đã làm ta hài lòng. Cung điện có thể sánh ngang với các cung điện bên Tàu. Địa vị của ta có thể ngang với vua Nghiêu, vua Thuấn.

Các quan đều quì  mọp trước sân (lúc này đã được làm cỏ sạch sẽ) tâu:

- Lời bệ hạ sánh ngang lời của Khổng , Lão. Đó chẳng những là chân lý của thời đại mà còn có giá trị trường cửu, đáng khắc vào bia đá, vào mu rùa cho cháu con học tập!

Diễn biến sau đó ra sao anh chẳng rõ, vì dường như ngay lúc anh nở mũi nhất là lúc vợ gọi anh thức dậy. Dẫu sao anh cũng hài lòng giấc mơ của mình. Ít ra, làm vua trong chốc lát cũng sướng.

Vợ anh đã ngủ, nàng vẫn lớn tật ngủ không bao giờ chịu treo mùng. Anh treo mùng và sửa dáng nằm cho nàng. Trong ánh đèn 60 watt anh thấy nàng vẫn đẹp như xưa. Anh dịu dàng hôn lên má nàng, rồi rón rén bật đèn bàn và tắt hết đèn trong phòng.

Dưới đường đang có đám ẩu đả. Anh nghe tiếng còi công an lanh lảnh. Một lúc sau tất cả không gian trở lại yên tĩnh. Anh lẳng lặng châm một tách cà phê đặc và ngồi vào bàn. Cà phê thật ngon. Anh thầm cảm ơn vợ đã chăm sóc mình chu đáo đến như vậy. Nhưng khi uống hết tách cà phê và một bình trà anh mới ngớ ra, không hiểu mình sẽ tiếp tục làm gì. Đầu anh bỗng  đặc quẹo như sáp. Anh vớ lấy quyển sách và bắt đầu đọc. Câu chuyện lôi cuốn anh cho đến khi anh cảm thấy mắt mỏi và đầu nhức, anh mới chịu bỏ sách xuống, lúc này anh mới hay mình vừa đọc một quyển sách rẻ tiền ai bỏ quên. Anh hối hận vì đã phí thời gian. Báo chí chửi ầm lên là phải! Anh uống vội cốc nước mát. Con người ai cũng có thể tầm thường thoả hiệp theo bản năng nghìn đời…

23 giờ…

Nhật ký ngày… tháng… năm 1989:

“- Sáng nay khai mạc phòng triển lãm mỹ thuật chào mừng đại hội đảng bộ thị xã. Trong lời huấn thị, đại diện cho Ban Tuyên giáo có nhận xét: “Phòng tranh ít tác phẩm phản ánh chương trình kinh tế của Đảng. Ít tác phẩm về đề tài nông nghiệp trong khi địa phương ta thế mạnh là lúa và tôm xuất khẩu. Các công trình đang xây dựng cũng không thấy vẽ. Về tượng thì không có tác phẩm nào phản ánh các thời kỳ kháng chiến…”.  Gay gắt hơn cả, ông nói: “Tôi hoàn toàn không chấp nhận và không dám nhìn lâu những bức tranh vẽ người trần truồng. Các họa sĩ có ý gì khi vẽ các cô gái không có quần áo mặc, trong khi ta đang phấn đấu xây dựng một xã hội mà ai cũng ăn no mặc ấm, rồi tiến lên ăn ngon mặc đẹp?!”. Ông đề nghị hội văn nghệ nên đề phòng những luồng tư tưởng xấu  nhập từ các nước thù địch của ta. Rất may là triển lãm có bày chân dung đồng chí bí thư tỉnh ủy được ghép bằng gáo dừa và một ít bức màu nước vẽ phong cảnh địa phương làm ông tạm hài lòng.

Bức Khoảng trống vẫn chưa ổn. Hy vọng bức Phong phú bày ở gallery sẽ bán được. Có tiền mình sẽ mua màu, sơn cho bức Khoảng trống.

Tội nghiệp vợ mình, cô ấy gầy đi thấy rõ. Nếu chuyển được cho cô ấy về dạy gần đây thì hay quá. Đường sá đã xa, lại xấu đến mình còn ngán. Sinh nhật cô ấy sắp tới có lẽ mình nên sắm một cái gì đó… Còn đứa bé… ?!

24 giờ…

Anh đứng dậy xé tờ lịch và rón rén bước ra ban công. Nơi đây, là vườn cây, là nơi du lịch, nơi anh hòa nhập vào cuộc sống bao người dưới kia. Ban công là xưởng vẽ, là nơi anh tư duy, cảm hứng. Khó mà biết được mỗi ngày anh bước ra ban công bao nhiêu lần. Đó là những chuyến viễn du khiêm tốn mà cuộc sống anh không sao thiếu được. Anh nghe gió lành lạnh, xa xa vẳng tiếng tụng kinh đám tang. Trên cao, bầu trời không một vì sao. Anh ho một tràng. Và bất chợt nhìn thấy trên khoảng không vô cùng kia hiện ra một bầy ngựa trắng, bầy ngựa trắng quây quần bên nhau, không ai chăn dắt, nhốn nháo. Anh như nghe được tiếng hí, tiếng vó dậm cồm cộp của chúng. Một con ngựa- có lẽ là đầu đàn - nhảy chồm lên thật đẹp mắt và bắt đầu tách đàn phi nước kiệu. Hình ảnh này sẽ mãi mãi ghi vào tiềm thức của anh. Thân hình nó thật uyển chuyển huyền hoặc… Người anh nổi đầy gai và anh biết sự hưng phấn đang nổi lên ào ạt trong mình. Anh muốn vẽ, vẽ ngay một bức sơn dầu về bầy ngựa trời ấy. Như một cái máy tính, đầu anh hiện lên hàng loạt bố cục và màu sắc… Nhưng rồi mọi cảm hứng lại tiêu tan như đám mây kia khi anh bỗng nhớ điều ấy không thực hiện được. Anh không còn màu. Người mệt nhoài anh thất thểu đi vào nhà với tâm trạng buồn chán cùng cực và thân thể nhũn ra, nặng trĩu.

Anh tắt đèn lên giường. Trong khi dỗ giấc ngủ,  anh vẫn nhớ mình còn bức Phong phú chưa bán được.

0 giờ 45 phút

Vừa chợp mắt, các giấc mơ như chờ sẵn ở trong gối ồ ạt leo sang đầu anh. Chúng chảy róc rách qua tiềm thức tĩnh lặng, từ nguồn ánh sáng xanh biếc hắt ngược lên vùng trán cao bắt đầu có vài nếp nhăn nho nhỏ của anh.

Trong mÆ¡ có má»™t cậu bé rách rÆ°á»›i Ä‘ang oà khóc trÆ°á»›c ngôi nhà đổ nát vì bom đạn của mình. DÆ°á»›i chân nó nÆ°á»›c dâng lên đỏ ngầu cuốn theo má»™t đám lục bình tím ngắt. Ở trên nhánh cây gần đó là má nó Ä‘ang vá»™i vã chùi cây súng… Rồi cánh đồng mênh mông sen hồng hiện lên. Trên ấy có hai chị em chống xuồng Ä‘i hái gÆ°Æ¡ng sen. Trời bàng bạc, vài con xéo bay qua nhá»›n nhác kêu lên ken két. Đứa con gái lăn ra chết giữa lòng xuồng, thằng bé tay cầm mấy cái gÆ°Æ¡ng sen hét lên trong nÆ°á»›c mắt: “Giết nó Ä‘i, giết nó Ä‘i!”. NhÆ° cuá»™n phim lÆ°u trữ lâu năm, nhiều Ä‘oạn bị đứt và mờ Ä‘i, nhiều Ä‘oạn nhÆ° phim câm. Má»™t lúc sau, cÅ©ng thằng bé ấy đứng trên bờ sông, nhìn dòng nÆ°á»›c cuốn Ä‘i rất nhiều chồng chá»—ng(*). Những xác chết ấy được kết bè trôi từ hÆ°á»›ng thượng nguồn, có xác phụ nữ bị cắt vú, có xác bị mất đầu. Để chống lại mùi hôi thối, nó dùng dầu nhị thiên đường bôi lên mÅ©i. Tất cả những người chen trên bờ sông xem chồng chá»—ng Ä‘ều tỏ thái Ä‘á»™ kinh khiếp, thằng bé thì không. Thay vì bịt mÅ©i, nó bôi dầu Nhị Thiên Đường vào mÅ©i. Mùi dầu hòa vá»›i mùi xác chết.

Và rồi đột ngột có con diều xanh lượn một vòng trên bầu trời trong xanh, hướng thẳng vào phía thằng bé mà cắm xuống.

3 giờ sáng…

Anh thức dậy, lôi ra một hộp gouache và mấy tờ giấy. Anh vẽ. Không có mục đích vẽ cái gì. Kinh nghiệm cho thấy những lúc ngẫu hứng, tác phẩm tràn trề cảm xúc và đẹp, đẹp kỳ quặc! Anh làm việc say sưa, tránh gây tiếng động. Bằng một bản năng yêu cái đẹp mãnh liệt, yêu cái hồn phách của màu sắc, đường nét, anh say mê thể hiện hồn mình. Anh như một vị thánh sáng thế, như một người mộng du, như một kẻ tâm thần và cuối cùng là đích thực một nghệ sĩ! Tiếng chuông nhà thờ đã chấm dứt cơn cảm hứng  bộc phát của anh. Đến giờ anh mới cảm thấy thèm một điếu thuốc. Không còn lấy một điếu nào. Anh nhặt vài cái tàn thuốc xé ra cuốn lại hút tạm.

Trên khung cửa sổ bình minh đang tới. Anh lại đi ngủ tiếp.

9 giờ sáng…

Giấc ngủ không mộng mị đã kéo dài quá thời gian mà anh tính. Anh sảng khoái và hơi đói bụng. Anh đi ngang qua bàn làm việc,  anh thấy sự trống trải vì sạch sẽ quá mức trên bàn. Có lẽ vợ anh đã dọn dẹp và nàng đã đi dạy rồi. Hy vọng có cái gì đó cho vào bụng, anh vô bếp và vô cùng kinh ngạc nhận thấy tất cả tranh vẽ đêm qua đã bị xé vụn, vài mảnh đã nhóm lửa và bên cạnh là chảo cơm chiên đã nguội. Một sự thất vọng quá tải đè nặng ngực và anh không còn thấy đói bụng chút nào. Người thưởng thức đầu tiên đã không chấp nhận được cái đẹp của tác phẩm! Anh nuối tiếc cầm một mảnh còn tương đối thẳng thớm lên xem. Ở đó chỉ có một mảng màu không hình thù gì. Anh đem mảnh vụn ấy đi ra ban công săm soi và nhận thấy thêm: bên góc trái còn sót lại vài miếng màu sáng cứ loé lên hừng hực tương phản mãnh liệt với tổng thể. Không cầm được niềm vui, anh muốn reo lên, nhưng không biết reo như thế nào.

                                                    Tháng 5-1989